17 Şubat 2010 Çarşamba

Yeni Çek Yasası (5941 Sayılı Yasa)

Günümüz ticaretinde ticaret erbaplarının kullandığı şüphesiz en önemli elemanlarından biri çektir. Ancak; 2008 yılı sonunda başlayan ve etkileri de günümüzde halen devam eden ekonomik krizin piyasada yaratmış olduğu daralma neticesinde tahsilat ve ödemelerde yaşanan nakit sıkıntısı, değerli evrakların paraya dönüştürme maliyetlerinin vermiş olduğu sıkıntılar, ödenen faiz vb. çıktıların tacirler üzerideki yükü çok ciddi boyutlara ulaşmış ve altından kalkması imkansız sonuçları beraberinde getirmiştir.

2009 yılı sonu itibari ile karşılıksız çek sayısı bir önceki yıla oranla yaklaşık %25 oranında artış göstermiş ve nerdeyse 2 milyona ulaşmıştır. Bu durumun yaratmış olduğu ekonomik sıkıntıyı üzerinden bir nevze olsun atmaya çalışan ve ekonomik krizin etkilerini ve yükünü azaltmaya çalışan hükümet 28/02/2009 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 5838 sayılı yasanın 18 inci maddesi ile 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkındaki Kanuna eklenen Geçici 2 inci maddeyle Türk Ticaret Kanununun 707 inci maddesine muhalif bir madde ekleyerek çekin muhatap banka tarafından görüldüğünden ödenmesi engellenmiş ve 31.12.2009 tarihine kadar çekin ödeme vadesi olarak çekin üzerinde yazılı keşide (düzenleme) tarihinin kabul edilmesi öngörülmüştür. Bu durumda dahi 2009 yılında sayısı 500 bine yaklaşan ÇEK karşılıksız işlemine tabi tutulmuştur.

Global bir ekonomi içerisinde tahsilat devir hızındaki bu düşüş sonucu Çekin düzenlenmesi ve kullanılması sonucu piyasa durumunu kontrol altına alınması kaçınılmaz olmuş ve 20 Aralık 2009 tarih ve 27438 sayılı Resmi Gazetede 5941 Sayılı Çek Yasası (Yeni) yürürlüğe girmiştir.
Yazımızın bundan sonraki kısmı yeni yasa sonucu çek talep edecek kişi ve bankaların sorumluluklarını açıklamak olacaktır. Bu sebeple bazı kavramlardan bahsetmek yararlı olacaktır. Yazımız içinde geçecek olan muhatap çekin tahsil edileceği bankayı, Lehdar, Çekin kim için düzenlendiği veya ciro edilmiş ise çekin ciro edildiği kişiyi veya ciro edilen kişi veya kurum adına hareket edenleri Keşideci ise; çekin borçlusunu ifade etmektedir.

Yeni çek yasasının düzenlenme amacı olarak çekin düzenlenmesi, kullanılması ve hamillerinin korunması ile kayıt dışı ekonomi ile mücadele hedeflenmektedir. Bu suretle yasa çek talep eden kişi veya kurumlar ile bankalara ciddi yükümlülükler getirmektedir.
Yeni Çek Yasası gereğince Bankalarda çek isteyen gerçek veya tüzel kişiler için bankalarda bir çek hesabı açılacak ve bankalar, çek hesabı sahiplerinin hakkında çek düzenleme konusunda yasaklı olup olmadığının araştırmasını yapmak zorunda olacaktır.

Ayrıca bu kişilerden nüfus cüzdanı, pasaport veya sürücü ehliyetlerinin örneklerini, ikamet adreslerini gösterir belgeleri, Vergi daireleri ve vergi kimlik numaraları veya TC Vatandaşlık numaralarını, eğer tacir ise Ticaret Odası kayıtlarını gösterir sicil kayıtlarını veya Esnaf ve Sanatkar ise Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliklerine ait Sicil Kayıtlarını almak zorundadırlar. İkametleri Yurtdışında bulun kişiler, bankaya kendileri ile ilgili olarak Türkiye’de daimi bir adres bildirmek zorundadırlar. Yukarıda yer alan belge ve bilgiler bankalar tarafından On Yıl süreyle muhafaza edilmesi ve çekin kısmen de olsa karşılıksız çıkması durumunda talep üzerine keşideciye ait bilinen adreslerin bankaca çek hamiline verilmesi zorunludur.

Karşımıza çıkan ikinci bir husus ise çekin Hamiline yani çeki taşıyana düzenlenmesi hususudur. Hamiline çek düzenleyecek olan kişi veya kurumların durumu önceden bankaya bildirmesi ve hamiline yazılı çekin çek düzenlemeye yetkili banka ve kurumlar aracılığı ile “HAMİLİNE” ibaresinin matbu olması gerektiğidir. Yeni yasa “hamiline” ibaresi matbu olmayan çek düzenleyenler hakkında bankalarca durumun tespit edildiği andan itibaren ispat edici evrakları ile birlikte 7 gün içinde banka şubesinin bulunduğu yerdeki Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunulması zorunluluk arz etmektedir.

Çek Hesabının açtırılabilmesi için gerçek kişi veya tacirlerde gerçek kişi hakkında, tüzel kişiliğe haiz kurum ve kuruluşlar da ise, yönetimin organizasyonunda bulunanlar ile kurum ortakları hakkında her hangi bir düzenleme yasağının bulunmaması gerekmektedir. Ticari organizasyonlarında kulansın veya kullanmasın kişinin vekili veya temsilcisi; gerçek kişi hakkında çek talebinde bulunamaz, bulunsa dahi muhatap bankaca çek hesabı açılmaz, açılmış olsa dahi bu çeklerden doğacak ihtilaflardan dolayı çek hesabı sahibinin sorunluluklarını ortadan kaldırmaz.

İbraz, Ödeme, Çekin Karşılıksız Olduğunun Tespiti Halinde yapılacak İşlemler ve Gecikme Cezası


Çekte ödeme Türk Ticaret Kanunun 707 inci maddesi uyarınca muhatap tarafından görüldüğünde yani çekin bankaya ibraz edildiği anda yapılır. Yeni çek yasanın 3 üncü maddesinin 8 inci fıkrası ile ileri tarihli düzenlenmiş olan çekin ibraz tarihinden önce ibraz edilmesi durumunda çekin karşılıksız işlemine tabi tutulamayacağı açıklanmış yine Geçici 1 inci maddesinin 5 inci fıkrası uyarınca 31.12.2011 tarihine kadar ileri tarihli çekin bankaya ibrazı geçersiz olacağı ifade edilmiştir.

Çekin karşılıksız işlemine tabi tutulabilmesi için üzerinde yazılı tarih itibari ile kanuni süresinde ibraz edilen çek karşılıksız çıkması durumunda bankaca karşılıksız işlemi yapılacaktır. Çekin üzerinde yazılan tarihten önce ibraz edilen çek karşılığının bulunmaması durumunda karşılıksız işlemi yapılamayacaktır. Yeni yasa uyarınca karşılıksız işlemine tabi tutulmayan bir çeke hukuki takip yapılamayacağı da açıkça ifade edilmiştir.

Çekin Karşılıksız işleminin yapılabilmesi için çek hamilinin bunu talep etmesi gerekmektedir. Çekte karşılıksız işlem çekin ödenmeyen kısmıyla sınırlıdır. Örneğin 10.000 TL tutarındaki bir çekin üzerinde yazıldığı tarih itibari ile kanuni süresinde ibraz edilen bir çek için hesapta 9.000 TL bulunması durumunda 9.000 TL muhatap banka tarafından çek hamiline veya adına hareket edenlere ödenecek, karşılıksız işlemi ise ödenmeyen 1.000 TL ile sınırlı kalacaktır. Çekin Karşılıksız işlemi çekin ibraz edildiği tarih, hamilinin adı soyadı ve vergi veya TC Kimlik numarası ile çekin ödenen kısmı yazılacaktır.

“Ayrıca hamilin talebi üzerine; çek hesabının açılması esnasında çek hesabı sahibi ile banka arasında çek defterinin teslimi sırasında imzalandığı varsayılan ve dönülemeyecek olan bir gayri nakdi kredi sözleşmesi olgusu vukuu bulmaktadır.”

Bu; şunu ifada etmektedir. İleri tarihli düzenlenen bir çekin kanuni süresinde muhataba ibraz edilmesi durumunda ve çek karşılığın tamamen veya kısmen karşılıksız olması sebebiyle;

a) Çek bedeli 600 TL veya üzerinde ise 600 TL sı
b) Çek Bedeli 600 TL altında ise çek bedeli
c) Çek bedelinin 600 TL sı veya altında bulunması durumunda ve çek bedelinin bir kısmının karşılıksız olması durumunda karşılıksız olan tutar
d) Çek Bedelinin 600 TL sı üzerinde olması durumunda ve çek bedelinin bir kısmının karşılıksız çıkması durumunda 600 TL sını aşmamak suretiyle karşılıksız tutarın,

muhatap bankaca ödenmesi gerekmektedir.

Yukarıda vermiş olduğumuz örnekte karşılıksız Çıkan 1.000 TL sı tutarındaki kısmın çek hamilinin talep etmesi üzerine bankaca 600 TL sı tutarı hamile ödenmesi gerekmektedir Böylelikle çek hamiline bankaca 9.600 TL sı ödenecektir. Çek bedelini veya banka ödenmesi zorunlu kısmı çek hamiline ödemeyi geciktiren banka görevlisi için 1 yıla kadar hapis cezası uygulanabilmektedir.

Karşılıksız işlemi gören ve bankaca ödenmesi zorunlu tutar ödendikten sonra banka tarafından karşılıksız işlemi gören çekin bankaca onaylı bir fotokopisi bedelsiz olarak çek hamiline verilmesi zorunludur. Çek hamili veya bunlar adına hareket edenler tarafından bu örnek icra daireleri veya mahkemelerde ispat evrakı olarak kullanılabilir.

Sorumluluk, Çek Düzenleme veya Çek Hesabı Açma Yasağı ve Cezai Müeyyideler;


5941 Sayılı Çek Kanununa göre çek hesabı sahibinin ve muhatap bankaların sorumlulukları ile yasaya muhalif hareket edenlere uygulanacak cezai müeyyideler aşağıdaki gibi olacaktır.

Sorumluluklar;

• Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresinde ibraz edilen çekin karşılıksız işlemi görmesi durumunda keşideci (çekin borçlusu) çek hamili tarafından şikâyetin olması durumunda her bir çek için 1500 güne kadar idari para cezası uygulanır. Bu ceza her halükarda çek tutarından az olamaz. Bu durumda mahkeme tarafından çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına veya yasağın bulunması durumunda yasağın devamına hükmeder. Dava çek hesabının bulunduğu veya çekin tahsili için ibraz edildiği banka şubesinin bulunduğu yer veya hesap sahibinin yahut şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesinde açılır.
• Çek karşılığını bulundurması gereken kişinin Tüzel Kişiliğe haiz bir kurum olması durumunda ortakları veyahut yönetim organizasyonu içinde yönetmekle yetkili kılınan kişiler ile imza yetkili kişiler tarafından yatırılması gerekmektedir. Bulundurulmaması durumunda şikayet muhatabı bu kişiler olacaktır. Tüzel kişiliği haiz bir kurumun ortakları veya temsilcileri ile imza yetkilileri hakkında çek düzenleme veya çek hesabı açma yasağının bulunması durumunda bu kurum veya kuruluşlara da bankalarca çek hesabının açılması yasaktır.
• Karşılıksız çek düzenleyen veya ileri tarihli çeklerde kanuni ibraz süresi içinde çekin karşılığını bulundurmayan gerçek veya tüzel kişiler için Cumhuriyet Başsavcısının talebi üzerine sulh ceza mahkemesi hâkimi tarafından çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilir.
• Çek hesabı açma ve çek düzenleme yasak kararı derhal, çek hesabı tarafından muhatap bankaya bildirilen adrese tebliğ edilir. Çek Hesabı Sahibi tarafından muhatap bankaya bildirilmesi zorunlu olan adres bilgilerinin fiilen terk edilmiş olmasına rağmen düzeltilmemesi veya yanlış bildirilmesi durumunda dahi tebligat yapılmış sayılır.
• Hakkında çek yasağı verilmiş olan kişi derhal elinde bulundurduğu çek suretlerini muhatap bankaya iade etmesi gerekmektedir.
• Hakkında çek yasağı verilmiş olan kişi yasak kararının tebliğ tarihinden itibaren 10 gün içinde tebliğ tarihinden önce düzenlemiş olduğu çeklerin listesi varsa lehtarın adı ve soyadını muhatap bankaya bildirmekle yükümlüdür.
• 5941 Sayılı Çek Yasasının 2 inci maddesinin 3 üncü fıkrası uyarınca her çek defteri esnasından çek hesabı sahipleri tarafından tacir veya esnaf sanatkar olup olmadığı ve hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının bulunup bulunmadığı konusunda muhatap bankaya bir taahhütname imzalamak zorundadır.
• Karşılıksız Çekler için 3095 Sayılı yasa gereği temerrüt faizi uygulanamaz.

Cezai Müeyyideler;

• Tacirin işletme ile ilgili işlemlerinde tacir olmayan bir kişinin çekini kullanması durumunda çeki düzenleyen ve düzenleten kişi için 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezası,
• Bankaya bildirmesi gereken bilgileri hatalı beyan edenler için 2 yıla kadar hapis cezası,
• Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişiler ile imza yetkililerinin yasaklı olan tüzel kişi adına çek defteri veren banka görevlilerine 50 günden 150 güne kadar adli para cezası,
• Kısmen veya tamamen karşılıksız bulunan çekin çek hamili tarafından talep edilmesine rağmen karşılıksız işlemi yapmayan banka görevlisi, şikâyet üzerine 1 yıla kadar hapis cezası,
• Karşılığının kısmen veya tamamen hesapta bulunmasına rağmen ödemeyen veya ödemeyi geciktiren veya bankaca ödenmesi zorunlu tutarı ödemeyen veya ödemeyi geciktiren banka görevlisi hakkında, şikâyet üzerine yıla kadar hapis cezası,
• Çek düzenleme yasağının bulunmasına rağmen, çek düzenlenmesi halinde fiili daha ağır bir cezayı oluşturmadığı takdirde 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası,
• Hakkında çek düzenleme yasağı bulunan kişilere çek defterlerini veren banka görevlileri hakkında 3 aydan 1 yıla kadar hapis cezası,
• Yetkisi olmadığı takdirde çek defteri basan ve bastıranlar hakkında 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası
• Matbu yazılı “Hamiline” çek yaprağını kullanmadan hamiline çek düzenleyen kişi hakkında her bir çekle ilgili olarak 1 yıla kadar hapis cezası,
• Çek Hesabı sahibinin bankaya vermiş olduğu bilgiler doğrultusunda karşılıksız işlemi gören çekin hamilinin talebi üzerine keşidecinin vermiş olduğu adres bilgilerini vermeyen veya saklanması gereken bilgileri usulüne uygun olarak saklamayan banka hakkında 500 TL den 5.000 TL ye kadar idari para cezası
uygulanır.

Etkin Pişmanlık ve Diğer Hususlar

Etkin Pişmanlık;


Haklarında kovuşturma açılmış olanlar ile hapis cezası ile cezalandırılan ve çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı hükmü giymiş kişilerin 01.Nisan 2010 tarihine kadar karşılıksız çeklerini en geç 2 yıl içinde ödeyeceklerini ve bu tutarın minimum 1/3 ünü 1 yıl içinde ödeyeceklerini taahhüt edenler ile davacı ile karşılıklı anlaşarak belirli periyotlarda ödemelerini yapacakları konusunda anlaşan ve davacı veya vekili tarafından ceza verilen mahkemeye başvuru tarihinden itibaren müeyyide ertelenir. Erteleme esnasından Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu uyarınca dava ve ceza zamanaşımları işlemez, davanın veya cezanın ertelenmesi yükümlülüğü kaldırmaz.
Yapılan anlaşma veya taahhütnamenin yerine getirilememesi sebebiyle hüküm ilk haliyle yeniden başlar.

Diğer Hususlar;


Yasanın yürürlüğe girmesi sonucu 31.12.2011 tarihine kadar ileri tarihli çeklerin bankaya ibrazı geçersiz olacağı

Ticaret sicili veya Esnaf Sanatkarları Odalarına kaydı olmayan mükelleflerin sicil kayıtlarına ilişkin evrakları muhatap bankalara sunamayacağından yeniden çek alamayacakları,

Bankaların ödemekle zorunlu olan tutarların her yıl ocak ayında Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından belirlenerek Resmi Gazetede yayımlanacağı,

Matbu olmayan Hamiline çek düzenleyen kişilerin ciddi müeyyidelere tabi tutulacağı,

Her çek defteri alındığında bankalara taahhütname verilmesi gerektiğini,

Takas sistemi yerine 01 Temmuz 2010 tarihine kadar yeni bir sitemin alacağı ve buralara çek veren kişilerin takas odaları aracılığı ile çek tahsillerinin yapılması çek ibrazı sonucu çekin tahsili sayılacağı, çekin takastan sorulması bankanın asgari ödeme tutarı yükümlülüğünü kaldırmayacağını ve bu şekilde sorulan çeklerin 15 gün içinde muhatap bankaya bildirilmesi gerektiğini,

Çekin tahsil sürelerinin Çekin Keşide (düzenlendiği) edildiği yerde üzerinde yazılı tarihten itibaren 10 gün, Aynı ülke içinde farklı bir ilde tahsil için ibrazının 30 gün (1 ay), Farklı bir kıtada tahsil edilecekse 90 gün (3 Ay) olduğu unutulmamalıdır. Bu sürelere uygun ibraz edilmeyen çeklerde karşılıksız işlemi yapılamayacağından alacağın hukuki takibe alınması da olamayacağıda unutulmamalıdır.

Özcan GÜNDÜZ
SMMM Stajyeri
ozcan.gunduz@ismmmo.org.tr